دادگاه‌های نظامی کشور در یک نگاه

به علت لزوم اجرای کیفر‌های سنگین و نیاز مبرم به تسریع در رسیدگی و دفاع به موقع و موثر از حیات نظامی کشور و حفظ اسرار نظامی، دادگاه‌های نظامی برای رسیدگی به جرایم خاص نظامی و انتظامی نظامیان ایجاد شده اند.

منظور از جرایم مربوط به وظایف خاص نظامی و انتظامی، بزه‌هایی است که اعضای نیروهای صلح در ارتباط با وظایف و مسوولیت های نظامی و انتظامی مرتکب شده‌اند مثلا هرگاه جرایم سرقت اموال و وجوه متعلق به نیروهای نظامی و انتظامی، سرقت اموال یکی از نظامی‌ها توسط نظامی دیگر در محیط نظامی، اختلاس اموال و وجوه متعلق به نیروهای نظامی و انتظامی، اخذ رشوه در ارتباط با وظیفه ایراد ضرب عمدی دو نظامی در محیط نظامی، تیراندازی منجر به قتل در حین آموزش در ارتباط با تکالیف و وظایف نظامی واقع شود در صلاحیت این دادگاه است.

نظامیانی که به جرایم آنان در دادگاه های نظامی رسیدگی می‌شود عبارتند از :

ـ پرسنل ارتش جمهوری اسلامی ایران و سازمان های وابسته

ـ تمامی پرسنل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و سازمان‌های وابسته و اعضای بسیج، تمامی پرسنل وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و سازمان‌های وابسته

 ـ تمامی پرسنل وظیفه از تاریخ شروع تا پایان خدمت

 - تمامی پرسنل مشمول قانون نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران

 ـ ‌محصلان مراکز آموزش نظامی و انتظامی در داخل و خارج از کشور

 ـ تمامی کسانی که به طور موقت در خدمت نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران هستند 

 ـ جرایم عمومی این افراد و نیز جرایمی که آنها در مقام ضابط دادگستری مرتکب می‌شوند از صلاحیت دادگاه‌های نظامی خارج و در صلاحیت محاکم عمومی دادگستری است اما رسیدگی به کلیه اتهامات و جرایم عمومی افسران نظامی و انتظامی از درجه سرتیپ و بالاتر در صلاحیت دادگاه کیفری استان تهران قرار دارد. بنابراین، این افراد حتی اگر مرتکب جرمی شوند که در ارتباط با تکلیف و وظایف قانونی آنان باشد، دادگاه‌های نظامی حق رسیدگی نداشته، بلکه دادسرای دادگاه عمومی و انقلاب تهران، پس از بررسی و تحقیق و جمع آوری دلایل در صورت مجرمیت با صدور کیفرخواست پرونده را برای رسیدگی به دادگاه کیفری استان تهران می‌فرستد.

 در صورتی که شخص نظامی در دوران خدمت خود جرمی مرتکب شود که دادگاه‌های نظامی صلاحیت رسیدگی به آن را دارند رهایی از خدمت مانع رسیدگی به جرایم زمان اشتغال نبوده و همچنان دادگاه‌های نظامی صلاحیت رسیدگی به جرایم یاد شده را دارند.

 دادگاه‌های نظامی به دادگاه‌های نظامی یک و دو تقسیم می‌شوند که متشکل از یک رییس و در غیاب وی دادرس علی البدل و یک مشاور است، جرایم مهم با مجازات‌های شدید تر در دادگاه نظامی رسیدگی می‌شود؛ مانند جرایمی که مجازات قانونی آن اعدام، رجم، صلب، قطع عضو، قصاص نفس، ده سال زندان و بالاتر و... است اما جرایم کم اهمیت دارای مجازات خفیف‌تر در صلاحیت دادگاه نظامی دو قرار دارد. در معیت دادگاه نظامی دادسرای نظامی تشکیل شده که متشکل از دادستان و بازپرس و دادیار است که حدود و وظایف و اختیارات دادستان نظامی و دادیاران همچنین بازپرس همانند وظایف و اختیارات دادستان و بازپرس و دادیار عمومی باشد.